Keuzes maken en omgaan met polariteiten
Welkom bij module drie! De tweede dag van jullie training stond in het teken van het ontwerpen van sessies. We hebben het gehad over de do’s en don’ts, gekeken naar wat de ingrediënten voor een geslaagde sessie zijn en jullie hebben gewerkt aan het ontwerp van een eigen sessie.
Deze module gaat over keuzes maken en omgaan met polariteiten. In veel sessies heb je te maken met het een of het ander. Soms moeten er knopen worden doorgehakt met de groep. Welke ideeën werken we uit? Welke richting slaan we in? Hoe formuleren we onze nieuwe missie? Maar hoe doe je dat eigenlijk, kiezen? Hoe begeleid je dat als facilitator? En wat als er juist géén keuze hoeft te worden gemaakt? Want soms is iets geen probleem, maar een polariteit ...
Keuzes maken
In een innovatiesessie, waarin je met een groep deelnemers een grote hoeveelheid ideeën bedenkt voor een bepaald vraagstuk, is het belangrijk ‘op gevoel’ uit deze ideeën te kiezen. Dit heeft namelijk een
paar grote voordelen: het is snel, er zit energie op en je vervalt minder snel in idee-killers!
Vanuit neurowetenschappelijk perspectief is ook aangetoond dat intuïtief kiezen werkt. Malcolm Gladwell heeft het in zijn boek Blink over ‘slin slicing’: ons vermogen om beperkte informatie te gebruiken om tot een beslissing te komen.
Kiezen op gevoel is dus in principe een goede manier om binnen een (innovatie-)proces de beste ideeën te selecteren. Het grote risico is echter dat je bij dit keuzeproces te veel leunt op bestaande patronen, waardoor creatieve ideeën minder kans krijgen. Dit noemen we de creadox: je bedenkt creatieve ideeën, maar als het erop aankomt kies je toch voor het oude vertrouwde.
De Innovatiematrix
Om dit risico te minimaliseren gebruiken we in de Ynnovate-methodiek altijd de Innovatiematrix om tot een selectie van ideeën te komen. Deze Innovatiematrix is gebaseerd op de COCD-box, een kiesmethode die in 1997 ontwikkeld is door het Centrum voor Ontwikkeling van Creatief Denken. De Innovatiematrix staat uitgebreid beschreven in ‘Let’s Ynnovate’, het boek dat jullie gekregen hebben.
Opdracht 1. Je eigen keuzematrix
Duur: 30-60 minuten
Doel: keuzes maken uit een (groot) aantal ideeën
Benodigdheden: groot vel papier (liefst A3 of groter), een dikke stift en post-its
Lees hoofdstuk 11 van ons boek door, blz.173 t/m 181. Misschien ken je de Innovatiematrix al, misschien ook niet. Zorg dat je begrijpt hoe de matrix werkt. Je kunt bijvoorbeeld even met een aantal ‘nep’-ideeën een matrix voor jezelf maken en vervolgens de stappen doorlopen. Doen en ervaren werkt beter dan alleen lezen!
Het mooie van de innovatiematrix is dat je er zelf varianten op kan maken. En dat is wat je nu gaat doen! Denk aan een vergadering of bijeenkomst in je eigen team of organisatie. Hoe worden in deze bijeenkomst doorgaans beslissingen genomen, als er uit meerdere zaken (ideeën, voorstellen, richtingen) gekozen moet worden? Op basis van welke criteria?
Neem een bijeenkomst waarvoor je een keuzematrix wil maken. Kies de twee meest relevante criteria, op basis waarvan gekozen moet worden, dit zijn de twee assen van je keuzematrix. Voorbeelden van criteria zijn: tijd, budget, realiseerbaarheid, originaliteit, urgentie, draagvlak.
Teken de assen op het vel papier. Tip: pak als voorbeeld even onze Innovatiematrix erbij.
Schrijf een aantal ideeën, voorstellen, of richtingen op post-its (1 per post-it!), liefst uit een recente bijeenkomst en plaats ze op de matrix. Doe het eventueel met een collega erbij, dan kun je samen kijken of de matrix lekker werkt of niet.
Omgaan met polariteiten
‘It’s Not a Problem to Solve. It’s a Polarity to Manage.’ Deze quote heb je misschien wel eens zien langskomen. Maar wat is het verschil tussen een probleem en een polariteit?
Volgens de Van Dale is een probleem een ‘moeilijkheid’ of een ‘op te lossen vraagstuk’. Met andere woorden, er is een bepaalde verandering gewenst. Polariteitsdenken gaat uit van het inzicht dat iets juist niet kan bestaan zonder zijn tegendeel. We zouden geen licht kennen zonder donker, verdriet zonder geluk, succes zonder falen. Er is geen goed of fout en er hoeft ook niets te worden ‘opgelost’. Polariteitsdenken erkent het gegeven dat er energie stroomt tussen verschillen. En dat ‘tegenpolen’, ook in organisaties en binnen teams waardevol zijn.
Neem ‘orde’ en ‘chaos’. Als er te weinig structuur is binnen een organisatie en dingen slecht georganiseerd zijn, kan dat leiden tot anarchie en fouten. En dat kost dat tijd en geld. Aan de andere kant, als er geen ruimte is om van bepaalde regels af te wijken en processen heel ingewikkeld worden, kan dat het het gevoel van autonomie van werknemers verkleinen. En dat kan weer ten koste gaan van de creativiteit (zie module 2!).
Zowel ‘orde’ en ‘chaos’ zijn dus waardevol.
Opdracht 2. Het polariteitencanvas (deel 1)
Duur opdracht: 10 minuten
Doel: inzicht krijgen in je voorkeuren
Benodigdheden: geprint canvas (of een leeg A4) en een pen
Print het polariteitencanvas 1 uit onze Dropboxmap met voorbeelden van polariteiten, of schrijf het over. Ga de lijst met begrippen af en maak voor jezelf steeds een keuze. Welke begrip past het meest bij jou? Wat heeft je voorkeur? Zet een cirkel om dit woord. Bedenk van tevoren of het gaat over werk of privé, dit kan namelijk verschillen. En denk er niet te lang over na! Zet ten slotte een sterretje bij de drie polariteiten, waarbij het maken van de keuze je makkelijkst afging.
Opdracht 3. Het polariteitencanvas (deel 2)
Duur opdracht: 20-30 minuten
Doel: een persoonlijke polariteit in kaart brengen
Benodigdheden: geprint canvas (of een leeg A3) en een pen
Print het polariteitencanvas 2 uit onze Dropboxmap of schrijf/teken het over. Neem één van de drie polariteiten die je hebt gekozen in opdracht 2. Met deze polariteit ga je het tweede canvas invullen. Zet aan de linkerkant je voorkeurspolariteit (het woord dat je omcirkelde) en aan de rechterkant het andere begrip (de tegenpool).
Doorloop vervolgens de vier vlakken van het canvas. De aan te houden volgorde is linksboven, linksonder, rechtsboven, rechtsonder. Noteer:
1) Wat de voordelen zijn van de focus leggen op de ene linkerpool. Wat levert dit op? (positieve resultaten)
2) Wat de nadelen zijn van de focus leggen op de linkerpool. Wat gebeurd er als je hier te lang in blijft doorgaan? (negatieve resultaten)
3) Wat de voordelen zijn van de focus leggen op de rechterpool. Wat levert dit op? (positieve resultaten)
4) Wat de nadelen zijn van de van focus leggen op de rechterpool. Wat gebeurd er als je hier te lang in blijft doorgaan? (negatieve resultaten)
Zoals je ziet hebben beide polen voor- en nadelen. Als je te lang in de linkerpool blijft hangen dan zullen de positieve resultaten (linksboven) op een gegeven moment omslaan naar de negatieve resultaten (linksonder). Hetzelfde geldt voor de rechterpool. De kunst is dan ook om in balans te blijven en niet te lang blijven hangen in een van de twee polen. Dit kun je doen door op signalen te letten, en de juiste acties paraat te hebben. Pak het polariteitencanvas er weer bij en noteer vervolgens:
1) Hoe merk je dat je te lang in de linkerpool blijft hangen. Welke signalen treden er op als je van de positieve kant van de linkerpool naar de negatieve kant dreigt te gaan of daar al zelfs te lang in bent blijven hangen? (denk aan een te volle agenda, geen ruimte meer voor spontaniteit etcetera, de signalen zitten vaak in het extreme)
2) Wat moet je doen om hier uit te komen en je te verplaatsen naar de positieve kant van de rechterpool? Welke acties moet je ondernemen om in de positieve kant van de rechterpool te komen?
3) Hoe merk je dat je te lang in de rechterpool blijft hangen? Welke signalen treden er op als je van de positieve kant van de rechterpool naar de negatieve kant dreigt te gaan of daar al zelfs te lang in bent blijven hangen?
4) Wat moet je doen om hier uit te komen en je te verplaatsen naar de positieve kant van de linkerpool? Welke acties moet je ondernemen om in de positieve kant van de linkerpool te komen?
Nu heb je een helder beeld van de signalen die optreden wanneer je je te lang in een van de polen bevindt. Zorg dat je dan zo snel mogelijk overschakelt naar de acties die je net hebt genoteerd om in de tegenpool terecht te komen. Zo vind jij de balans weer!
Reflectie
Tijd om te reflecteren. Dit mag je weer rustig voor jezelf doen. Heb je kunnen oefenen met de keuzematrix? Zo ja, heb je ‘m in de vingers? En lukte het een eigen matrix te ontwerpen, die je ook daadwerkelijk kan toepassen in je eigen team of organisatie?
En hoe was het om te ‘spelen’ met polariteiten? Welke inzichten deed je op met het invullen van de twee canvassen? Zou je een van deze werkvormen in een eigen sessie kunnen integreren?
Dit was de derde en laatste module! Tot ziens en heel veel succes met jullie sessies!
